VAN ONZE REDACTRICE INE ROOX GENK Link: http://www.standaard.be/plus/20140204/ochtend/21 De fertiliteitskliniek in het Limburgse Genk is een internationale pionier‘Toch heeft de overbevolking in de wereld niet zozeer met te veel geboortes, maar met de toenemende vergrijzing te maken’, zegt dokter Willem Ombelet, die sinds 1988 als gynaecoloog is verbonden aan het ivf-centrum van het Ziekenhuis Oost-Limburg (ZOL) in Genk. ‘Afrika doet overigens behoorlijk wat inspanningen op het gebied van contraceptie en geboorteplanning. De verwachting is dat tegen 2050 in negentig procent van de ontwikkelingslanden vrouwen gemiddeld iets minder dan twee kinderen zullen krijgen.’ Hulporganisaties in de derde wereld leggen altijd de nadruk op twee dingen: gebruik een condoom en bovenal, krijg minder kinderen. ‘Het is een goed idee om een gezin te stimuleren om in plaats van acht kinderen er maar zes te nemen’, beaamt Ombelet. ‘Maar niemand denkt aan al die vrouwen die geen kind op de wereld kunnen zetten. Zij worden gestigmatiseerd en vaak zelfs verstoten. Ook zij verdienen hulp.’ In sommige streken van Egypte verliest een vrouw haar naam als ze geen kind kan krijgen, zegt de arts. ‘En bij een rondvraag in Afrika antwoordde de overgrote meerderheid van de vrouwen dat ze nog liever kanker zouden krijgen dan kinderloos te blijven. Een kinderloze vrouw in Afrika is minder waard dan een huisdier.’ Kinderen zijn je software Nana Yaw Osei (40), een accountant uit Accra, in Ghana, beaamt dat je in Afrika pas meetelt als je een kind hebt gekregen. Al elf jaar is hij getrouwd met zijn vrouw Doris, die een jaar jonger is. En al tien jaar proberen ze een kind te krijgen. De psychologische druk van hun omgeving is zo groot, dat ze al op het punt stonden te scheiden, vertelt Nana, via Skype. ‘Kinderen zijn in Afrika het al-ler-hoog-ste goed. Er is niets belangrijkers. Ze zitten in je software, ze zijn deel van je wezen, van je identiteit.’ Kinderloze vrouwen gaan in Afrika door een hel, zegt Nana. ‘Ze lopen het risico van hekserij te worden beschuldigd. Ook hun moeder, of zelfs hun zussen, kunnen met de vinger worden gewezen. Zelden wordt de oorzaak bij de man gezocht.’ Een beschuldiging van hekserij kan levensgevaarlijk zijn. ‘Heksen’ dreigen het slachtoffer te worden van ernstig fysiek geweld, bijvoorbeeld van een gewelddadige duiveluitdrijving. Daarom rust ook op adoptie een taboe. Weeskinderen in Afrika staan immers op de eerste rij om van hekserij te worden beschuldigd. ‘Rond infertiliteit en rond adoptie is nog heel wat educatie nodig in Afrika’, zegt Nana Osei. ‘Stellen die adopteren, houden dat angstvallig geheim. En hoewel zelfmoord niet vaak voorkomt in Afrika, ontnemen sommige mensen zich toch het leven omdat ze geen kinderen kunnen krijgen.’ Om zijn lotgenoten te helpen, heeft Nana een organisatie voor kinderloze stellen opgericht. ‘We tellen zo’n 200 leden. Maar velen blijven na een paar bijeenkomsten weg. Erover praten neemt hun grote verlangen naar een eigen kindje niet weg.’
Bescherm de Amazonekikker!
‘Als een kikker in het Amazonewoud met uitsterven wordt bedreigd, dan hebben natuurbeschermers in een handomdraai het nodige geld bijeen om het dier te beschermen’, zegt Ombelet geprikkeld. ‘Wereldwijd hebben 150 tot 200 miljoen stellen een onvervulde kinderwens, veruit de meeste van hen wonen in ontwikkelingslanden waar ze om die reden worden verstoten. Maar om hen te helpen hebben donoren niet één euro over.’ Tijdens zijn artsenopleiding is hij in Zuid-Afrika met het stigma dat op kinderloze vrouwen rust in aanraking gekomen. Het thema liet hem nooit meer los. ‘Al in 1990 heb ik in een toespraak gezegd dat we een goedkopere ivf-behandeling moeten ontwikkelen, zodat kunstmatige bevruchting ook voor vrouwen in het Zuiden toegankelijk wordt. Ik begreep al gauw dat ik een taboeonderwerp had aangesneden. Ik heb heel wat haatmail gekregen.’ Op een congres ontmoette Ombelet de Amerikaanse embryoloog Jonathan Van Blerkom. ‘Toen hij zei dat hij werkte aan een goedkope ivf-behandeling, hebben we de handen in elkaar geslagen. Hij ontwikkelde de techniek, ik had een laboratorium ter beschikking waarin we de studie konden verrichten.’ Zo is ‘The Walking Egg’, een stichting die die goedkope fertiliteitsbehandelingen in het Zuiden promoot, geboren.
Alles in het proefbuisje
Het duurde maanden om de ethische goedkeuring te krijgen om zelfs maar naar een goedkoper alternatief te beginnen zoeken. ‘De terughoudendheid was groot, ook bij de vaktijdschriften’, zegt Ombelet. ‘De overheersende overtuiging was dat ivf gewoonweg niet goedkoper kón worden uitgevoerd.’ Maar wat ivf zo peperduur maakt, is vooral de kostprijs van het laboratorium. In Europa kost een ivf-laboratorium zo’n 1,5 miljoen euro, maar in de VS kan een labo al snel dubbel zo duur zijn. De lucht moet er voortdurend steriel zijn en ook de toevoer van CO2 (om de omstandigheden in het lichaam na te bootsen) is zeer duur. In de traditionele methode worden de eitjes tijdens het bevruchtingsproces geregeld uit de broedstoof gehaald. In de goedkope methode worden de omstandigheden van het lichaam in het buisje zelf gecreëerd, waarin daarna ook de bevruchting plaatsvindt. Weg peperduur labo, en weg broedstoof dus. In de ontwikkelingslanden bestond er interesse, maar niemand wilde proefpersonen aanreiken. Zo is de fertiliteitskliniek in het Limburgse Genk een internationale pionier geworden. Het is nu het eerste en het enige ivf-centrum ter wereld waar de goedkope behandeling wordt uitgevoerd. In 2012 wees een studie uit dat de goedkope ivf-behandeling minstens even goed is als de ‘klassieke’ techniek. Datzelfde jaar zijn in Genk met de nieuwe methode de eerste zestien baby’s geboren. Hoe goedkoop is ‘goedkoop’? ‘We kunnen de techniek voor 250 tot 300 euro aanbieden aan een ivf-centrum’, zegt de gynaecoloog. ‘In België zal het verschil nauwelijks merkbaar zijn, omdat het ziekenfonds hier de zes eerste behandelingen terugbetaalt. Daarom willen we deze nieuwe techniek zo graag aan armere landen, maar ook aan minder kapitaalkrachtige ouders in rijkere landen aanbieden.’ Bijvoorbeeld aan stellen in de VS, waar een ivf-behandeling tot 30.000 euro kan kosten. Op 15 maart stelt de stichting The Walking Egg het ivf-project voor op een conferentie over (in)fertiliteit in het Ghanese Accra, met de bedoeling de goedkope behandeling voor het eerst in een Afrikaanse kliniek aan te bieden. Een ivf-centrum in Kaapstad is er klaar voor, maar wacht op het materiaal én op het fiat van de ethische commissie. Dokter Ombelet koestert hoop: ‘Er is maar één goedkope ivf-kliniek in Afrika nodig, om de internationale donoren eindelijk te overtuigen.’ online www.thewalkingegg.com